Бамбай булчирхайны дааврын илүүдэл (ББДИ)

Hyperthyroidism (english)
Гипертиреоз (ру́сский)

Бамбай булчирхайны аутодархлааны өвчин эсвэл Грейвсийн өвчин буюу Базедовая болезнь

ББДИ-ийн үеийн үндсэн зовуурь, шинж тэмдэг (PCSS):

  • Бамбай булчирхай томрох /бамбайн бахлуур/
  • Йод дутагдах эсвэл илүүдэх
  • Йод илүүдсэн үед ББДИ үүсэх магадлалтай.
    Тунгалгын булчирхай цочих
    Anti-TG өндөр гарах
    Үл ялиг халуурах 37-37,5С, дагжих, чихүүцэх
    Бамбай булчирхайн дээр судасны лугших чимээ сонсогдох /thyroid bruit/
    Бодисын солилцоо бүр идэвхжих
    Кортизол даавар ихдэх
    Үс, хөмсөг унах, шингэрэх, хугарана, үс, арьс арзайж ширүүн оргих, арьс, үс хуурайших
    Гар, хөл халууцах
    Шалтгаангүй турах (Их идсэн ч таргалахгүй)
    Нойргүйдэх
    Ядарч тамирдах
    Үе мөч бадайрч өвдөх, сулрах, архаг ядаргааны хам шинж болон булчин шөрмөсний эмзэглэл
    (FMS) тусах
  • Булчин сулрах, нуруугаар өвдөх
    Гэдэс гүйлгэх
    Сэтгэл гутрал, зовнил, СШСӨ, Нэг муу юм /ямар нэг стрессор/-анд бурантаглагдах, хөтлөгдөх /irritability/, сэтгэл санаа, урам зориг байнга өөрчлөгдөх, аймаар уурлаж стресстэх
    Нүүр, нүд, гар, хөл хавагнах
    Гар хавагнаж, хурууны хумс товойж бүлтийх (clubbing thyroid acropachy)
    Цусны эргэлт түргэсэх
    Мартамхай болно. Анхаарал төвлөрөхгүй болно
  • Зүрхний хэм түргэсэх, хүчтэй дэлсэх. Эдгээр нь өвчтөнд өөрт нь мэдэгддэггүй. Харин бүр хүчтэй савлах /palpitations/ үед л мэдэгдэнэ.
  • Зүрх томрох
    Цусны дээд даралт (SBP: systolic blood pressure) ихдэж (ЦДИ), доод даралт (DBP: diastolic blood pressure) өсөхгүй байх
  • Бэлгийн чалх буурах
    Тестестерон ихсэх
  • Умайн булчингийн хоргүй хавдар, умайн ханын цэвэрүүт уйланхай, өндгөвчний уйланхай, хөхний өвчин /fibrocystic breast disease/
    Хөлөрнө. Ялангуяа гар халуу дүйж, хөлөрнө.
    Бөөлжис цутгах, ХГЗ хямрах
    Дотор бачуурах
    Толгой өвдөх
    Батга шовил, идээт үрэвсэл гарах, шарх удаан эдгэрэх
    Хөлийн эрээн булчин улайх, хавдах /бас хүүхдийн/
    Гар, хуруу чичрэх, салгалах
  • Шөрмөс татах
    Нүдэнд элс орсон юм шиг мэдрэмж төрөх, нүдний уг чинэрэх, нүдний даралт ихсэх
    Яваандаа нүд бүлтийх /bulging eyes, выпученные глаза/, анивчих, ээрэх /Ленины эхнэр Надежда Крупская ийм бүлтгэр нүдтэй байжээ/
    Нүдээрээ ширтэх /stare/, хялар болох /proptosis/
    Яс хэврэгших, яс бэртэх, хугарах
    Байнга ам цангах, ам хуурайших
    Арьс загатнах /pruritus/ голдуу бамбай дээрээ
    Симпатик мэдрэлийн тогтолцоо хурдсах /sympathic nervous system/
    Өндөр хүзүүтэй харагдах /хүзүү томтой гэх юм уу: солидная шея/ зэрэг болой.

Оношлогооны энгийн ардын арга:

1/ Otto Broda Barnes-ын арга: Халуунаа үзэхэд 36,5-аас бага байвал ББДД, 36.8-аас дээш байвал ББДИ /бамбайн хордлого буюу гипертиреоз/ болж бна гэж үздэг аж. Гагцхүү 3 өглөө үзэж халуунаа тэмдэглэх хэрэгтэй.

2/ Йодоор зурах арга: Йодын 3-5% уусмалаар тор зурж ББДИ эсвэл ББДД-ын аль нь болохыг ардын аргаар тодорхойлж болно. Тохой, шилбэ, хавирга, хөлийн ул зэрэг нимгэн арьсан хэсэгт 5см2 хэмжээний йодын уусмалаар түрхэхэд 2 цагийн дотор эсвэл заримдаа бүр 20 минутын дотор алга болвол ББДД-тай бна, 2-4 цагийн дотор алга болвол йодын хэрэгцээтэй бна, 4 цагаас илүү удаан хугацаанд байж байвал ББДИ-тэй гэж үздэг аж.

Яваандаа үүсч болох хүндрэлүүд:

  • Бамбай булчирхайны хорт хавдар /энэ нь йод дутагдсанаас болдог тал бий/
  • Чихрийн шижингийн 2 дугаар хэлбэр үүсэх магадлалтай.

ББДИ үүсч болзошгүй учир шалтгаанууд: Бамбай булчирхайнд олон зангилаа үүсч томрох нь яг юунаас болдог нь тогтоогдоогүй.

Грейвийн өвчин /хүний авто дархлааны эд эс /эсрэг бие: ББ дэмжих иммуноглобулин (TSI)/ нь өнчин тархины даавар /TSH/-тай адил төстэй үйлдэлтэй бөгөөд энэхүү эсрэг бие нь бамбай булчирхайн даавар улам ихээр ялгаруулах нөхцөлийг үүсгэнэ/

Бүрэн эмчлэгддэг өвчин. ББДИ үед бөөрний дээд булчирхайны үйл ажиллагаа муудна.

  • Төрөлхийн Грейвийн өвчин /Neonatal Graves’ disease/
  • Бамбай булчирхайн үрэвсэл /Thyroiditis/ Энэ нь хүүхдэд ховор тохиолдоно.
  • Бамбай булчирхайн дааврын тэнцвэр алдагдах
  • Өнчин тархины хавдар /опухоль гипофиза/
  • Бамбай булчирхайн зангилгаа үүсэх /Thyroid nodules/
  • Хэт идэх өвчин (Bulimia: энэ үед яс хэврэгшинэ)
  • Йод хэт ихээр хэрэглэсэн
  • Гэр бүлийн удамшил
  • Архаг стресс
  • Халдварт өвчин
  • Наранд биеэ хэт их шарах
  • Чихрийн шижингийн нэгдүгээр хэлбэр
  • Үе мөчний хэрлэг
  • Мөөгөнцөр
  • Тунгалгын эд эс, цус, элэг, гэдэс бохирдсон /илүүдэл даавраараа хордсон/
  • Тамхи зэрэг болой.

Эдгээр нөхцөл шалтгаануудаас аль нь танд хамаатай болохыг тогтоож, түүнийгээ эмчлэхийг зорих хэрэгтэй.

Хоол унд: Уураг ихтэй хоол хэрэглэнэ. Тараг их сайн гэнэ. Бүхэл үрийн гурил, хошуу тариа, сагадай будаа, шинэ ургацын хүнсний ногоо, нэрс, интоорын жимс, шар буурцаг, бууцай, цэцэгт ба бөөрөнхий байцаа /түүхийгээр нь идвэл бүр сайн аж/, туурам ба туурмын навч, шар манжин, лийр, тоорын жимс, улаан лооль, оливын тос, шанц модны холтос, зэрлэг хахууна, хар перец, загас, гахай, тахианы мах, өндөг хэрэглэнэ.

Эстрогенээ бууруулахын тулд шар буурцаг, маалингын тос, үр, наранцэцгийн үр, түрэг шош, вандуй зэрэг байгалийн эстроген бүхий ургамал, хүнсний ногоо хэрэглэх. Гэхдээ бамбай булчирхайн өвчтэй бол эдгээрээс болгоомжтой хэрэглэх хэрэгтэй. Учир нь, эдгээр хоол хүнсэнд байгаа “гейтроген” хэмээх бодис нь бамбай булчирхайн үйл ажиллагаатай зөрчилдөх магадлалтай. Энэ бодисын үйлдэл чанахад алга болохгүй тул бамбай булчирхайн эмээс 2 цагийн зайтай идэж байвал зохино.

Аминдэм, эрдэс бодис: ББДИ: төмөр, “Д-3”, “Е”, “В” аминдэм. “Е” аминдэм нь зүрхий хэм алдагдахаас сэргийлнэ. Энэ нь оливийн тос, маалинганы үрэнд бий. Омега-3 өөх тос /загас, маалингын үр, тос/

Сувиллын чанартай зөвлөмж (Treatment strategy-TS): Бамбай булчирхайны дааврын илүүдлийн үеийн эмчилгээ, сувилгаа нь шээс туух, тунгалгын эд эс, судал, цусаа цэвэршүүлэх, уураг тархины цусан хангамжийг сайжруулах, тайвшруулах /долоогоно/, тамир тэнхээ оруулах /чихэр өвс, дөрвөлсөн мүгэз, могойн идээ, хунчир/, зүрхний хэмийг удаашруулах, хөлрөхийг намжаахад чиглэгдэнэ.

Бамбай булчирхайн дааврын эмийг огцом зогсоож болохгүй. Эмийн ургамал уухын өмнө ББД-аа шинжлүүлэх хэрэгтэй. Ургамал уугаад 3 сар болоод дахин шинжлүүлнэ. Дааврын өөрчлөлт удаан хугацаанд явагддаг тул шууд хурдан хугацааанд огцом үр дүн гарна гэж хүлээх хэрэггүй.

Цус, элэг, тунгалгын эд эс, гэдэсээ цэвэршүүлэх хэрэгтэй. Сайтаас “элэг бохирдсон”, “элэг бөглөрсөн” гэдгийг уншина уу.

ББДИ-д зүү болон бясалгал, йога, гүнзгий амьсгаа авах, иллэг, дасгал, биеийн тамирын эмчилгээ үр дүнтэй гэж үздэг. Унтахдаа өндөр дэр тавивал сайн. Хоолойн дээрээ мөсөөр жин тавивал үрэвсэл буурна.

Европын эмнэлэгийн практикт голдуу стеройдын эм /methimazole/ уулгадаг, тэрээр үр дүнгүй болвол цацраг идэвхит йодын эмчилгээ эсвэл хагалгаа хийнэ.

Зайлсхийвэл зохих зүйлс: Йодын бэлдмэл, хиам, далайн хоол, сүү, буудайн дээд гурилын бүтээгдэхүүн, саахар, хиймэл саахар /”aspartame” хэмээх йод агуулсан бодистой байдаг/, өтгөн ногоон цай, кофе, амтлагчууд, согтууруулах ундаа.

Ямар нэг эм ууж байгаа бол түүнийгээ эмчдээ мэдэгдэх хэрэгтэй.

Дараах эмээс зайлсхийх эсвэл багасгах хэрэгтэй. Үүнд: 

Medications that can disrupt thyroid function include: antacids (aluminum hydroxide containing antacids), antibiotics and antifungals (sulfonamides, rifampin, keoconazole), antidepressants, anti-diabetics (Orinase, Diabinese), anti-arrhythmia medications (Cordarone, Inderol, Propanolol, Regitine, etc.), aspirin, birth control pills, cholesterol lowering medications (Colestid, Atromid, Locholest, Questron), Coumadin and other blood thinning agents, diuretics (Lasix), pain medications (morphine, Kadian, MS contin, etc.), hormone replacement therapy (Premarin, anabolic steroids, growth hormone, etc.), psychoactive medications (Lithium, Thorazine, etc.), steroids (especially cortisone and prednisone), and stimulants (amphetamines).

Болзошгүй учир шалтгаанууд, эрсдэлт хүчин зүйлс

Үндсэн зовуурь, шинж тэмдэг (болзошгүй хожмын үеийн)

Зохимжтой ба зохимжгүй ургамлын бүтээгдэхүүн

Эх сурвалж

Тэмдэглэгээний утга

  • Ийм тэмдэг нь эмчилгээний өндөр үр дүнтэй бөгөөд эрдэм шинжилгээний туршилт, судалгаагаар нотлогдсон болохыг илэрхийлнэ.
  • Ийм тэмдэг нь хүний биед сайн нөлөөтэй гэдэг нь судалгаагаар нотлогдсон. Гэхдээ бүхэл ургамлын хувьд авч үзвэл 3 одтой бүтээгдэхүүнийг арай гүйцэхгүй аж.
  • Ийм тэмдэг нь эмчилгээ, шим тэжээлийн эерэг үр дүнтэй болохыг илэрхийлнэ. Голдуу ардын уламжлалт практикт олон зуун жилийн турш өргөн хэрэглэгддэг туршлагатай. Туршилтын амьтан дээр судлагдаж сайн нь тогтоогдсон. Өчигдрийн ардын эмчилгээнд хэрэглэдэг байсан эмийн ургамал өнөөдөр шинжлэх ухаанаар нотлогдсон эмчилгээ болдог гэдгийг санаандаа авбал зохино.
  • Ийм тэмдэг нь гаж нөлөө буюу зохимжгүй заалтыг илэрхийлнэ.
Bambai bulchirhainii daavriin iluudel (BBDI) - Bambai bulchirhainii autodarhlaanii uvchin esvel Gryeivsiin uvchin buyuu Bazyedovaya bolyezni BBDI-iin uyeiin undsen zovuuri, shinj temdeg (PCSS): Bambai bulchirhai tomroh /bambain bahluur/ Iod dutagdah esvel iluudeh Iod iluudsen uyed BBDI uuseh magadlaltai. Tungalgiin bulchirhai tsochih Anti-TG undur garah Ul yalig haluurah 37-37,5S, dagjih, chihuutseh Bambai bulchirhain deer sudasnii lugshih chimee sonsogdoh /thyroid bruit/ Bodisiin soliltsoo bur idevhjih Kortizol daavar ihdeh Us, humsug unah, shingereh, hugarana, us, aris arzaij shiruun orgih, aris, us huuraishih Gar, hul haluutsah SHaltgaangui turah (Ih idsen ch targalahgui) Noirguideh YAdarch tamirdah Uye much badairch uvduh, sulrah, arhag yadargaanii ham shinj bolon bulchin shurmusnii emzeglel (FMS) tusah Bulchin sulrah, nuruugaar uvduh Gedes guilgeh Setgel gutral, zovnil, SSHSU, Neg muu yum /yamar neg stryessor/-and burantaglagdah, hutlugduh /irritability/, setgel sanaa, uram zorig bainga uurchlugduh, aimaar uurlaj stryessteh Nuur, nud, gar, hul havagnah Gar havagnaj, huruunii hums tovoij bultiih (clubbing thyroid acropachy) TSusnii ergelt turgeseh Martamhai bolno. Anhaaral tuvluruhgui bolno Zurhnii hem turgeseh, huchtei delseh. Edgeer ni uvchtund uurt ni medegddeggui. Harin bur huchtei savlah /palpitations/ uyed l medegdene. Zurh tomroh TSusnii deed daralt (SBP: systolic blood pressure) ihdej (TSDI), dood daralt (DBP: diastolic blood pressure) usuhgui baih Belgiin chalh buurah Tyestyestyeron ihseh Umain bulchingiin horgui havdar, umain haniin tseveruut uilanhai, undguvchnii uilanhai, huhnii uvchin /fibrocystic breast disease/ Hulurnu. YAlanguyaa gar haluu duij, hulurnu. Buuljis tsutgah, HGZ hyamrah Dotor bachuurah Tolgoi uvduh Batga shovil, ideet urevsel garah, sharh udaan edgereh Huliin ereen bulchin ulaih, havdah /bas huuhdiin/ Gar, huruu chichreh, salgalah SHurmus tatah Nudend els orson yum shig medremj turuh, nudnii ug chinereh, nudnii daralt ihseh YAvaandaa nud bultiih /bulging eyes, viipuchyenniiye glaza/, anivchih, eereh /Lyeninii ehner Nadyejda Krupskaya iim bultger nudtei baijee/ Nudeeree shirteh /stare/, hyalar boloh /proptosis/ YAs hevregshih, yas berteh, hugarah Bainga am tsangah, am huuraishih Aris zagatnah /pruritus/ golduu bambai deeree Simpatik medreliin togtoltsoo hurdsah /sympathic nervous system/ Undur huzuutei haragdah /huzuu tomtoi geh yum uu: solidnaya shyeya/ zereg boloi. Onoshlogoonii engiin ardiin arga: 1/ Otto Broda Barnes-iin arga: Haluunaa uzehed 36,5-aas baga baival BBDD, 36.8-aas deesh baival BBDI /bambain hordlogo buyuu gipyertiryeoz/ bolj bna gej uzdeg aj. Gagtshuu 3 ugluu uzej haluunaa temdegleh heregtei. 2/ Iodoor zurah arga: Iodiin 3-5% uusmalaar tor zurj BBDI esvel BBDD-iin ali ni bolohiig ardiin argaar todorhoilj bolno. Tohoi, shilbe, havirga, huliin ul zereg nimgen arisan hesegt 5sm2 hemjeenii iodiin uusmalaar turhehed 2 tsagiin dotor esvel zarimdaa bur 20 minutiin dotor alga bolvol BBDD-tai bna, 2-4 tsagiin dotor alga bolvol iodiin heregtseetei bna, 4 tsagaas iluu udaan hugatsaand baij baival BBDI-tei gej uzdeg aj. YAvaandaa uusch boloh hundreluud: Bambai bulchirhainii hort havdar /ene ni iod dutagdsanaas boldog tal bii/ CHihriin shijingiin 2 dugaar helber uuseh magadlaltai. BBDI uusch bolzoshgui uchir shaltgaanuud: Bambai bulchirhaind olon zangilaa uusch tomroh ni yag yuunaas boldog ni togtoogdoogui. Gryeiviin uvchin /hunii avto darhlaanii ed es /esreg biye: BB demjih immunoglobulin (TSI)/ ni unchin tarhinii daavar /TSH/-tai adil tustei uildeltei buguud enehuu esreg biye ni bambai bulchirhain daavar ulam iheer yalgaruulah nuhtsuliig uusgene/ Buren emchlegddeg uvchin. BBDI uyed buurnii deed bulchirhainii uil ajillagaa muudna. Turulhiin Gryeiviin uvchin /Neonatal Graves’ disease/ Bambai bulchirhain urevsel /Thyroiditis/ Ene ni huuhded hovor tohioldono. Bambai bulchirhain daavriin tentsver aldagdah Unchin tarhinii havdar /opuholi gipofiza/ Bambai bulchirhain zangilgaa uuseh /Thyroid nodules/ Het ideh uvchin (Bulimia: ene uyed yas hevregshine) Iod het iheer hereglesen Ger buliin udamshil Arhag stryess Haldvart uvchin Narand biyee het ih sharah CHihriin shijingiin negdugeer helber Uye muchnii herleg Muuguntsur Tungalgiin ed es, tsus, eleg, gedes bohirdson /iluudel daavraaraa hordson/ Tamhi zereg boloi. Edgeer nuhtsul shaltgaanuudaas ali ni tand hamaatai bolohiig togtooj, tuuniigee emchlehiig zorih heregtei. Hool und: Uurag ihtei hool hereglene. Tarag ih sain gene. Buhel uriin guril, hoshuu taria, sagadai budaa, shine urgatsiin hunsnii nogoo, ners, intooriin jims, shar buurtsag, buutsai, tsetsegt ba buurunhii baitsaa /tuuhiigeer ni idvel bur sain aj/, tuuram ba tuurmiin navch, shar manjin, liir, tooriin jims, ulaan looli, oliviin tos, shants modnii holtos, zerleg hahuuna, har pyeryets, zagas, gahai, tahianii mah, undug hereglene. Estrogyenee buuruulahiin tuld shar buurtsag, maalingiin tos, ur, narantsetsgiin ur, tureg shosh, vandui zereg baigaliin estrogyen buhii urgamal, hunsnii nogoo heregleh. Gehdee bambai bulchirhain uvchtei bol edgeerees bolgoomjtoi heregleh heregtei. Uchir ni, edgeer hool hunsend baigaa “gyeitrogyen” hemeeh bodis ni bambai bulchirhain uil ajillagaatai zurchilduh magadlaltai. Ene bodisiin uildel chanahad alga bolohgui tul bambai bulchirhain emees 2 tsagiin zaitai idej baival zohino. Amindem, erdes bodis: BBDI: tumur, “D-3”, “YE”, “V” amindem. “YE” amindem ni zurhii hem aldagdahaas sergiilne. Ene ni oliviin tos, maalinganii urend bii. Omyega-3 uuh tos /zagas, maalingiin ur, tos/ Suvilliin chanartai zuvlumj (Treatment strategy-TS): Bambai bulchirhainii daavriin iluudliin uyeiin emchilgee, suvilgaa ni shees tuuh, tungalgiin ed es, sudal, tsusaa tsevershuuleh, uurag tarhinii tsusan hangamjiig saijruulah, taivshruulah /doloogono/, tamir tenhee oruulah /chiher uvs, durvulsun mugez, mogoin idee, hunchir/, zurhnii hemiig udaashruulah, hulruhiig namjaahad chiglegdene. Bambai bulchirhain daavriin emiig ogtsom zogsooj bolohgui. Emiin urgamal uuhiin umnu BBD-aa shinjluuleh heregtei. Urgamal uugaad 3 sar bolood dahin shinjluulne. Daavriin uurchlult udaan hugatsaand yavagddag tul shuud hurdan hugatsaaand ogtsom ur dun garna gej huleeh hereggui. TSus, eleg, tungalgiin ed es, gedesee tsevershuuleh heregtei. Saitaas “eleg bohirdson”, “eleg buglursun” gedgiig unshina uu. BBDI-d zuu bolon byasalgal, ioga, gunzgii amisgaa avah, illeg, dasgal, biyeiin tamiriin emchilgee ur duntei gej uzdeg. Untahdaa undur der tavival sain. Hooloin deeree musuur jin tavival urevsel buurna. YEvropiin emnelegiin praktikt golduu styeroidiin em /methimazole/ uulgadag, tereer ur dungui bolvol tsatsrag idevhit iodiin emchilgee esvel hagalgaa hiine. Zailshiivel zohih zuils: Iodiin beldmel, hiam, dalain hool, suu, buudain deed guriliin buteegdehuun, saahar, hiimel saahar /”aspartame” hemeeh iod aguulsan bodistoi baidag/, utgun nogoon tsai, kofye, amtlagchuud, sogtuuruulah undaa. YAmar neg em uuj baigaa bol tuuniigee emchdee medegdeh heregtei. Daraah emees zailshiih esvel bagasgah heregtei. Uund:  Medications that can disrupt thyroid function include: antacids (aluminum hydroxide containing antacids), antibiotics and antifungals (sulfonamides, rifampin, keoconazole), antidepressants, anti-diabetics (Orinase, Diabinese), anti-arrhythmia medications (Cordarone, Inderol, Propanolol, Regitine, etc.), aspirin, birth control pills, cholesterol lowering medications (Colestid, Atromid, Locholest, Questron), Coumadin and other blood thinning agents, diuretics (Lasix), pain medications (morphine, Kadian, MS contin, etc.), hormone replacement therapy (Premarin, anabolic steroids, growth hormone, etc.), psychoactive medications (Lithium, Thorazine, etc.), steroids (especially cortisone and prednisone), and stimulants (amphetamines). - Biyeiin shingeniig shultjuuleh (huchillegiig saarmagjuulah u.h. huchilleg ihdeh emgeg) - Humsnii muuguntsur - Arhag stryess - Bambai bulchirhainii bahluur - Buuljis tsutgah - Belgiin dur husel baihgui boloh - Belgiin sulral - Gar, hul haluu shatah - Gar, hul chichreh, salgalah - Gedes guilgeh, uvduh - Zurh tomroh - Zurhnii hem aldagdah - Zurhnii hem turgeseh - Idehiin don - Noirguidel - Nud bultiih - Nuureer haluu shatah - Sariin yum alga boloh - Sariin yum baga atlaa sunjirch ireh - Setgel zovnil - Tungalgiin bulchirhai tomroh, tsochih - Turanhai baih - Uye uyeteh (uye, muguursnii suult) - Us unah - Hooloin deer yum toroh - TSusnii daralt ihdeh (TSDI) - TSusnii yaltas het tsuuruh - CHihriin shijingiin hev shinj-1, 2 - SHaltgaangui hulruh - Eleg tomroh - Agil muug - Altangagnuur - Altantovch - Ashvaganda - Bag honhontsetseg - Badaanii tsomog - Banzdoo (burgas navchit b.) - Bivlentsriin tsomog - Bultenger - Gajig tseene (sogoon sav) - Gandbadraanii isgesen handmal - Gandbadraanii tsomog - Dalan halis - Dalan halisiin tsomog - Dalivsiin tsomog - Doloogoniin tsomog - Ih dalivs - Ih zuliin tsomog - Lidriin handmal - Maalingiin tsomog - Mulhuu ganga - Munhtsetsgiin tsomog - Mugvaa - Olivtoi shuudergeniin tos - Olslig halgai - Pagdgar badaan - Sarislag hunchir - Tulugchiin tsomog - Turchaninoviin yargui - Ulaaganiin tsomog - Ulaan tes - Ulaan chavganii ur jims - Uliangariin tsomog - Ushii nohoin hel - Har urt tesiin jims - Hunchiriin tsomog - Hurts salbant zajiluurgana - Husnii muugnii tsomog - Husnii ongol muug (chaga) - Hushganii yas, tusgaarlagch haalt - TSagaan burgas - TSagaan halgainii tsomog - TSegtsuuheinii tsomog - CHas ulaan doloogono - CHudurguniin tsomog - SHar budaa - YAshilduu chatsargana - Zuu tuunuuriin emchilgee - CHiherleg intoor - Nariin navchit honholdoi - Probiotik buteegdehuun - Saravgar tuulain tagnai - Brazil samar - K amindemiin dutagdal - Erendiin tos - Zuun nast (zuunnast) - Tums